نقد و نظر دکتر امان الله فصیحی در مورد دانشنامه هزاره

جایگاه زن در اندیشه شهید مزاری
یکی از محورهای که اندیشه شهید مزاری، نیازمند واکاوی و باز تفسیر بیشتر است، دیدگاه شهید مزاری نسبت به جایگاه، نقش و اعتبار زن در جامعه است. زن در فرهنگ و جامعه افغانستان، بین دو نگاه افراط و تفریط، سرگردان بوده و است و یک الگوی روشن از سبک زندگی زنانگی تا هنوز در جامعه نهادینه نشده است. بسیاری از مسایل موجود در عرصه زنان به همین مطلب ریشه دارد. از نگاه تاریخی پیشینه­ی نگاه افراط­گرایانه را می­توان در اصلاحات امانی جستجو نمود. و پس از آن در نظام فکری سربازان پیاده نظام، تفکر مارکسیستی. البته که در فضای موجود نیز حلقاتی در متن حیات فرهنگی و اجتماعی افغانستان وجود دارد که عامل و حامل نگاه افراط گرایانه نسبت به زنان هستند. در مقابل، دو نگاه افراط گرایانه وجود دارد. این نگاه در متن زندگی سنتی و جامعه افغانی نهادینه شده است و رادیکال­ترین صورت آن سیمای زن در تفکر طالبان است.
که هر دو نگاه نگاه واقعی و انسانی به زن نیست و هر دو نگاه زن را در خدمت مرد، استخدام می­نماید، اما یکی با خشونت آشکار و دیگری با خشونت نمادین. تا زمان رهبر شهید، این دو نگاه در جامعه افغانی خود نمایی کرده بود، البته نگاه تفریطی بیشتر اقتدار فکری و عملی داشت. در چنین وضعیتی که بسیاری از کارگزاران جهادی با حضور زنان در عرصه های سیاسی و اجتماعی مخالف بودند و به شدت از حضور زنان ممانعت می­کردند، شهید مزاری به صراحت، بیان می­دارد که زنان مثل مردان از تمام حقوق انسانی برخوردار است و محروم نمودن نصف پیکر جامعه از حقوق سیاسی و اجتماعی، هر گز درست نیست. در گفتمان عدالت خواهی شهید مزاری، همانگونه که برتری قومی، زبانی، سمتی و نژادی مذموم بود، تبعیض جنسیتی و برتر انگاشتن مردان نسبت به زنان نیز قابل قبول نبود. چون مبنای اعطای امتیازات، دستاوردها و خصوصیات اکتسابی افراد است؛ نه خصوصیات انتسابی و زیستی و خارج از کنترل و اختیار انسان. شهید مزاری جز در سه مورد؛ رهبری جامعه، ریاست دستگاه قضا و فرماندهی ارتش، دیگر هیچ محدودیتی را، در هیچ عرصه­ای برای زنان قایل نبود. بر همین اساس است که از زنان در شورای مرکزی حزب وحدت زنان دعوت کرد و کمیته­ زنان را فعال نمود.
این اقدام رهبر شهید یکی از مصادق انسانی ساختن سیاست، تغییر مسیر تاریخ سیاسی و اجرایی ساختن عدالت اجتماعی در جامعه است. اندیشه رهبر شهید در زمانه خودش، اندیشه مترقی و قابل ستایش است. البته لازم است که متناسب با شرایط زمان بازسازی و باز تفسیر شود. دلیل برتری این نگاه این است که اولا نگاه انسانی است. ثانیاً واقع گرایانه است. از سوی با ارزش­های اصیل دیانت سرتضاد ندارد تا به سرنوشت نگاه افراطی مواجه شود. از سوی دیگر حقوق اساسی و انسانی زنان در شرایط موجود لحاظ شده است و مثل نظریه تفریطی نیست که حقوق اساسی زنان را نادیده گرفته است. ثالثا درک درست از رنج­ها و مصائب زنان در زمان خودش داشته و راه حل مناسب برای آن­ها ارائه نموده است. برخلاف نظریه افراطی که درک درست از مسایل زنان افغانستان نداشته است. نگاه افراطی به زن افغان از نگاه تمدن غرب توجه کرده بود و مشکل حل زنان را در گیرو رونق دادن سبک زندگی غربی جستجو می­نمود. لذا علیرغم اینکه حقوق و امتیازات زیادی برای زنان قایل بود، نهادینه نشد؛ چون با سنت، سنگ واره شده تصادم پیدا کرد و آنچه برای این نگاه مسأله بود در متن حیات اجتماعی و فرهنگی برای زنان مسأله نبود. مثل چند زنی در زمان امان الله. نگاه تفریطی سیمای زن مطلوب را در گذشته جستجو می­نمود و زن را در خانه محصور می کرد و به دلیل ضدیت با عقل سلیم و اقتضائات زندگی در فضای موجود به دلیل شکل گرفتن مسایل نو در عرصه زنان، از طریق حیله، زور و سرکوب تا هنوز خود را حفظ کرده است. این گفتمان نیز در آینده به حاشیه رانده می­شود و اقتدار تاریخی خود را از دست می­دهد. زیرا پاسخگوی مسایل و نیازهای جدید نیست. چنانکه در مناطق شهری چنین شده است.
تکمیل دیدگاه رهبر شهید با نظریات فقهی آیت الله العظمی فیاض و برخی دیگر از فقهای نامدار، می­تواند بسیاری از مشکلات تئوریک و عملی موجود، فراروی زنان را حل نماید. همچنانکه داشتن نگاه افراط و تفریط در دیگر عرصه­های اجتماعی پاسخگوی مسایل ما نبوده و نیست، پاسخ­گوی مسایل موجود در عرصه­­­ی زنان و خانواده نیز نیست. حتی می­توان مدعی شد، که نگاه افراط و تفریطی دو روی یک سکه است. تقویت یکطرف بهانه می­شود برای تقویت طرف دیگر. لذا ضروری است که برای کاهش رنج و دردهای تاریخی زنان استراتژی و پالیسی­های واقعگرایانه و متناسب با شرایط ملی و بین المللی تدوین شود. البته کارهای انجام گرفته در دولت مانند قانون محو خشونت علیه زنان، مقرره منع خشونت علیه زنان در محیط کار، استراتژی ملی محو خشونت علیه زنان، کارهای خوبی است، اما کافی نیست و انتظار می­رود که کارهای تئوری و عملی بیشتری انجام شود تا زنان به حقوق خود دست یابند.